Kürt kültürünün vazgeçilmez unsurlarından biri olan halay, yıllardır halk arasında büyük bir merak konusu. Özellikle Şırnak, Hakkari ve Van gibi illerde halayın neden soldan oynandığıyla ilgili çok sayıda rivayet ve efsane dilden dile dolaşıyor. Peki, bu gelenek nereden geliyor? İşte, bu gizemli hikayenin detayları!
Sola Halay Dönmenin Tarihi Kökeni
Botan Mirliği ile Hakkari Mirliği arasında yaşanan çetin savaşlar, bu geleneğin temel sebeplerinden biri olarak görülür. Rivayete göre, Botan Miri, Hakkari Mirliği'ne karşı savaşa açar ve bu savaşı kazanır. Hakkarililer ise bu yenilginin intikamını alana kadar halayı bile özgürce oynamayacaklarına dair yemin ederler. Bu olay, halayın sola doğru oynanması geleneğine dönüşür.
İkinci Hikaye: Ferman ve Ceza
Başka bir anlatıma göre, Hakkari Mirliği'nin Botan Mirliği'ne vergi ödemeyi reddetmesi savaşa sebep olur. Yenilen Hakkarililere hem vergi artışı yapılır hem de “bir ders olsun” diye halayı soldan oynamaları emredilir. Bu ferman, halay geleneğindeki bu değişikliğin bir diğer kökeni olarak kabul edilir.
Abdulkadir Bingöl'ün Yorumu
Cizreli şair ve yazar Abdulkadir Bingöl, bu hikayelerin halk arasında sıkça anlatıldığını belirtir. Bingöl’e göre, Botan ile Ertoşiler arasında yaşanan savaşın şiddeti, Ertoşiler’in derin bir yas dönemine girmesine neden olmuştur. Bu yüzden halayların yönü değiştirilmiştir.
İhsan Çölemerikli: Tarih ve Halk Oyunları
Hakkarili araştırmacı ve yazar İhsan Çölemerikli, halk oyunlarının toplumların kimliğinin bir parçası olduğunu vurgular. Çölemerikli, Hakkari Bölgesi'nde 15. yüzyılda yaşanan Ezidi-Hristiyan-Müsülman gerilimlerinden kaynaklanan bir savaşın halay yönü üzerindeki etkilerini de dile getirir. O dönemde halkın yaşadığı derin acı, halay geleneğinde değişikliğe yol açmıştır.
Fatih Sultan Mehmet ve Hakkari Miri Hikayesi
Serkan Kaya’nın aktarımına göre, halayın sola doğru oynanması geleneği Fatih Sultan Mehmet dönemine kadar uzanıyor. 1453 yılında İstanbul’un fethi için Hakkari Miri Esad Bey, ordusuyla Osmanlı'ya yardıma gider. Savaşta sol kolunu kaybeden Esad Bey, zaferin ardından memleketine döndüğünün şerefine düzenlenen bir şölende, halkın çabalarıyla tekrar halay başı olur. O gün bugündür, Hakkari halayları sola doğru oynanır.
Bir Gelenekten Fazlası: Sola Halay Dönme
Halayın sola oynanması sadece bir dans yönü değişikliği değil; büyük tarihi olayların, savaşların ve toplumun yaşadığı derin acıların bir sembolü haline gelmiştir. Gerek dini gerekse siyasi etkenlerle şekillenen bu gelenek, Kürt kültürünün zenginliğini bir kez daha gözler önüne seriyor.