Abdaliye Medresesi, Cizre Dağkapı Mahallesi'ni mezarlığa bağlayan Cizre Suru'nun üzerinde kuruludur. Mem-u Zin Türbesi ise bu medresenin idare odalarının altındaki bodrumdadır. İçeride üç adet mezar bulunmaktadır. Mezarlar Zin, Bekir ve Mem’e aittir. Mezar taşlarının birinin üzerinde “ölümü 854’te Allah onu ve tüm Müslümanlara rahmet etsin” ibaresi bulunmaktadır. Mem-u Zin içinde ilahi aşk olan bir öyküdür. Bu aşk olayı Cizre Beyi Emir Zeynuddin döneminde Hicri 854 (1450-1451) yılında meydana gelmiştir.
Mem ile Zin arasında 1450-1451 yıllarında yaşanan aşk hikayesi, Hakkarili Şeyh Ahmed-i Hani tarafından manzume olarak kaleme alındı. Doğruluğu, iyiliği, suçsuzluğu, zayıflığı ve çaresizliği Mem ile Zin’in karakterlerinde, kötülüğü, ikiyüzlüğü, fitne ve fesatçılığı, dalkavukluğu Bekir’in karakterinde toplayan yazarın eseri, Arapça, Farsça, Fransızca ve Rusça’ya çevrildi. Hikaye beyazperdeye de aktarıldı. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde halk arasında çok iyi bilinen hikayeyi, okumamış kimseler dahi bazı bölümlerini ezbere kaside şeklinde bilmekte.
TARİHİ VE İLAHİ AŞK OLAYI
“Mem U Zin”de, Cizre beyi Mir Zeynuddin’in kız kardeşi Zin ile Divan katibinin oğlu olan Memo arasında yaşanan gerçek aşk öyküsü konu ediliyor. Erkek kıyafetinde gezmeye çıkan Zin’in Mem ile sokakta birbirlerini görmesiyle başlayan ve ardından hızla büyüyen aşk, zamanla kentte herkes tarafından bilinir hale geliyor. Ancak, Zin’in abisi bey Mir Zeynuddin’in kapıcılığını yapan ve halk arasında “Beko” olarak çağrılan Bekir, ikiyüzlü ve fitne kişiliğiyle Mem ile Zin’in aşkına engel olmaya çalışır.
Bekir, bey Mir Zeynuddin’in Mem ile iddialı satranç oyunu sırasında hile yaparak, Mem’in yenilmesini sağlar. Mem bunun üzerine beyin kız kardeşi Zin’e duyduğu aşkı itiraf eder. İtiraf üzerine Mem, bey tarafından zindana atılır. Bir süre sonra bey Zeynuddin, Mem ile Zin arasındaki aşkın ilahi aşka dönüştüğünü anlayınca Zin’e, Mem’i zindanda görmesi için izin verir. Zin’in zindandaki ziyareti sırasında Mem ölür.
Bunun üzerine Mem’in sadık arkadaşı Tacdin, Bekir’i öldürerek intikam alır. Mem’in şehitliğe gömülmesinin ardından Bekir’in farklı yere gömülmesini isteyen bey Zeynuddin’e bu kez kardeşi Zin karşı çıkarak, Bekir’in Mem’e yakın yere gömülmesini ister ve bu isteği kabul edilir. Gömülmenin ardından Mem’in mezarı başından hiç ayrılmadan ağlayan Zin, burada ölür. Bey, Mem’in mezarını açtırarak, Zin’i de oraya gömer.