151 bin 699 kişi nüfusuyla Şırnak'ın en büyük yüz ölçümüne sahip Cizre ilçesi, ticaret yolu olmasıyla ön plana çıkıyor. Cizre ilçesi son yıllarda gelişimi, tarihi yapısı, konumu ve nüfus artışı ile daha ön plana çıkıyor.
Cizre, Şırnak iline bağlı, Dicle Irmağı kenarında kurulu bir ilçedir. Nuh Tufanı’ndan önceki dönemlere kadar uzanan bir tarihe sahiptir. Birçok uygarlık Cizre’de iz bırakmıştır. Urartu, Asur, Babil, Pers, Roma, Sasani, Emevi, Abbasi, Selçuklu, Moğol, Akkoyunlu, Safevi, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti gibi devletler Cizre’de egemenlik kurmuştur.
Cizre’nin doğası ve kültürü de çok zengindir. Ulu Cami, Nuh Peygamber Türbesi, Cudi Dağı ve Kasrik Boğazı gibi yerler Cizre’nin turistik yerlerindendir.
Cizre mutfağı, birçok medeniyetin etkisiyle zenginleşmiş, yöresel lezzetler sunan bir mutfaktır. Cizre'de yetişen sebze ve meyveler, hayvancılık ürünleri, baharatlar ve tatlılar Cizre mutfağının temel malzemeleridir.
Cizre mutfağının en meşhur yemeklerinden biri Şımşıpe'dir. Şımşıpe, soğan, patlıcan, domates, kabak gibi sebzelerin oyulup pirinç ve kıyma ile doldurulmasıyla yapılan bir dolma çeşididir. Şımşıpe yemeği, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaret alarak tescillenmiştir.
Cizre mutfağında ayrıca etli yemekler, çorbalar, hamur işleri ve salatalar da sıkça yapılır.
Kibe: Bulgur, kıyma ve baharatların karıştırılıp yuvarlanmasıyla yapılan bir köfte çeşididir. Kızartılarak veya haşlanarak servis edilir.
Kavurma: Kuzu veya dana etinin yağda kızartılmasıyla yapılan bir yemektir. Soğan, sarımsak, biber ve domates gibi sebzelerle lezzetlendirilir.
Ekmek aşı: Bayat ekmeklerin küçük parçalara ayrılıp suya batırılmasıyla yapılan bir çorbadır. Üzerine tereyağı, nane ve pul biber gezdirilir.
Memilheva: Un, yağ, pekmez ve cevizden yapılan bir kurabiye çeşididir. Memilheva da coğrafi işaret alarak tescillenmiştir.
Cizre mutfağı, zengin ve çeşitli lezzetleriyle ziyaretçilerini kendine hayran bırakıyor. Eğer Cizre'ye yolunuz düşerse, mutlaka bu lezzetleri tatmalısınız.
Cizre'de görülmesi gereken yerler:
KASRİK
Kasrik, Cizre -Şırnak yolu üzerinde boğazda kurulmuş bir yerleşim birimidir. Cizre’ye daha yakın olmasına rağmen günümüzde Şırnak Merkeze bağlı bir beldedir. İçerisinden Kızılsu Deresi geçmektedir. Ayrıca belde içerisinde bu suya Hoşal Deresi birleşmektedir.
MEM U ZİN TÜRBESİ
Abdaliye Medresesi, Cizre Dağkapı Mahallesi'ni mezarlığa bağlayan Cizre Suru'nun üzerinde kuruludur. Mem-u Zin Türbesi ise bu medresenin idare odalarının altındaki bodrumdadır. İçeride üç adet mezar bulunmaktadır. Mezarlar Zin, Bekir ve Mem’e aittir. Mezar taşlarının birinin üzerinde “ölümü 854’te Allah onu ve tüm Müslümanlara rahmet etsin” ibaresi bulunmaktadır. Mem-u Zin içinde ilahi aşk olan bir öyküdür. Bu aşk olayı Cizre Beyi Emir Zeynuddin döneminde Hicri 854 (1450-1451) yılında meydana gelmiştir.
DEŞTİ AKABİN KÖPRÜSÜ
Cizre şehir surlarının dışında, Deşt Kapısı’nın yakınında yapılmıştır. Çevresinde yoğun bir gecekondu yapılaşması vardır. Üzerinde bulunduğu dere tamamen toprakla dolduğundan altından sadece küçük bir atık su kanalı geçmektedir.Mareşal Fevzi Çakmak’ın talimatıyla onarılmış haliyle günümüze gelen köprü sağlam durumdadır.
HZ. NUH CAMİİ
Tufan olayından bu yana insanlığın ikinci babası olan Nuh Peygamber kendi adıyla anılan camide yatmaktadır. Nuh Peygamberin mezarı bodrum katındadır. Caminin ikinci kat kısımları zamanla yıkıldığından onarımlar yapılmış, düz beton atılmış, aslından saptırılmıştır. Türbe ve cami restore edilmiştir.
KIRMIZI MEDRESE
Dağ Kapı mahallesinde, şehrin batısındaki sur kalıntılarının üzerine inşa edilmiştir. Medresenin güney cephesinin ortasında Mela Ahmedi Ciziri’nin türbesi bulunmaktadır. Yapının inşa kitabesi ve vakfiyesi bulunmaması sebebiyle kesin yapım tarihi belli değildir. Uzmanlar yapıyı XIV. yy.ın ilk çeyreğine tarihlendirmektedir.
SAKLAN KÖPRÜSÜ
Doğu-batı doğrultusunda uzanan dört gözlü olan köprü Cizre şehir merkezinin yaklaşık 2.5 km kadar güneyinde Saklan Çayı üzerinde yer almaktadır.
CİZRE KALESİ
Cizre şehir merkezinde Dicle Nehri kenarında kurulmuş olan kale, dış kale ve iç kaleden oluşmaktadır. Kalıntılardan Roma ve Bizans döneminden itibaren yapım süreci takip edilebilen kale, XII. yüzyıldan XVI. yüzyıla kadar olan dönem, yani Musul Atabekleri ve Cizre Beyleri döneminde aldığı şekliyle günümüze gelebilmiştir.
HAMİDİYE KIŞLA BİNASI
Osmanlı son döneminde, Sultan II. Abdülhamit tarafından paşa olarak tayin edilen Cizre Miran Aşiretleri Reisi Mustafa Paşa (Mısto-i Miri) tarafından Cizreli ve Midyatlı taş ustalarına yaptırılmıştır.
CİZRE TARİHİ MEZARLIĞI
Cizre Tarihi Mezarlığı şehrin güney kesiminde, güneyinden kavislibir şekilde Cizre dış kale surlarıyla çevrelenmiştir. Mezarlıkta yenigömü devam ettiği için eski mezarlar ve mezar taşları günden güne kaybolmaktadır. Daha çok Osmanlı son dönemine ait kum taşından yapılmış baş ve ayak taşı şeklinde şahideli mezarlar bulunmaktadır. Bunların tam olarak envanteri yapılmadığı için kesin sayısı belli değildir. Daha çok orta ve batı kesiminde eski doku yoğunlaşmaktadır.
ENSARİ EVİ
Cizre Merkez Alibey Mahallesinde bulunan Ensari Evi kuzey-güney doğrultusunda düz bir arazi üzerinde dikdörtgen planlı olarak inşa edilmiştir. Yapı, avlulu, eyvanlı ve iki katlı olarak yapılmıştır. Dıştan düz dam örtülüdür. Düzgün kesme taş malzemeden inşa edilmiştir. Zemin ve üst kat revaklı, yapı ortada avlulu ‘U’ şeklinde bir plana sahiptir.
YAFES KÖPRÜSÜ
Cizre'de bulunmakla birlikte Dicle nehrinin yatağı değiştiğinden bugün Suriye sınırlan içinde kalmaktadır. Bugün yalnız büyük kemeriyle bazı ayaklan sağlam kalmış bir harabe durumundadır. Yafes Köprüsü XII. yüzyılda, Selçuklu döneminde Musul Atabekleri tarafından yaptırılmıştır.
MEHMET AĞA KASRI
Cizre merkez Dağkapı mahallesinde bulunan Mehmet Ağa evi kuzey- güney doğrultusunda düz bir arazi üzerinde inşa edilmiştir. Hamidiye Binbaşısı Fettah Ağa tarafından yaptırılmıştır.
SİTTİ NEFİS PINARI
Cizre Merkez Yafes Mahallesinde bulunan Sitti Nefis Pınarı kuzey-güney doğrultusunda meyilli bir arazi üzerinde inşa edilmiştir. AYRINTILI TANIMI: Yapı dıştan 5.10 x 6.15 m ölçülerinde, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Giriş kuzey cephenin ortasında yer almaktadır. İç mekân 3.70x4.75 m ölçülerinde aynı yönde dikdörtgen olup, üzeri beşik tonoz örtülüdür.İçerisinde küçük bir havuzu ve su kanalı bulunmaktadır. Günümüzde büyük ölçüde sağlam olan yapının su kaynağı çok azalmıştır. Mimari malzemesi moloz taştır. Tescilsiz olup, kültür varlığı olarak kayıt altına alınması gerekmektedir.
ABDALİYE MEDRESESİ
Medrese 1437 yılında Emir Abdal (Abdullah) ibn Abdillah Seyfettin Bohti tarafından yaptırılmıştır. Yapıdan günümüze mescit, türbe, bir medrese hücresi, avluya geçişi sağlayan giriş ünitesi ve bir eyvan gelebilmiştir.
CİDDEYT DEĞİRMENLERİ
Ciddeyt Değirmenleri - ŞırnakCiddeyt Değirmenleri Saklan Deresi üzerinde Ciddeyt Köprüsününkuzeyinde yer almaktadır. 1. Değirmen: Mardin Cizre Karayolu’nabağlanan tali yolun köşesinde, Ciddeyt Köpüsü’nün 100 metrekuzeybatısında yer almaktadır. 2. Değirmen: 1. değirmeninhemen 50 metre doğusunda Saklan Deresi’nin kıyısında yer alır.3. Değirmen: 2. değirmenin 30 metre kuzeyinde yer almaktadır.
KATİP YUSUF EVİ
Taşınmaz günümüzde kullanılmaktadır.Taşınmaz genel olarak dikdörtgen bir palan arz etmektedir. Düzgün kesilmiş bazalt taştan inşaedilmiş olan taşınmaz doğu yönde sokağa açılan kapıdan girilmektedir. Dikdörtgen silmeli bir çerçeve içerisine alınan giriş kapısı yuvarlak kemerlidir. Giriş kapısından sonra bir aralık vasıtasıyla avluya geçilmektedir. Taşınmaz genel olarak ortada geniş olup üç kanatlı bir plan arz etmektedir. Tandır ve kuyunun bulunduğu avlu zemini özgün taş kaplamalıdır. Tek katlı olan taşınmazda dam ahşap kirişlemeli olup toprak damla örtülüdür. Avlu çevresindeki odalar dikdörtgen planlı olup avlu boyunca uzanmaktadırlar. Özellikle güney yönde avluya açılan bölüm diğer cephelere göre dahahareketlidir. Bu dönemde cephe ortasında avluya açılan giriş kapısı, kenarları korniş motifli bir kuşak süslenmiş kaş kemerli bir niş içerisine alınmıştır. Odalardan avluya açılan pencere açıklıkları genel olarak büyük tutulmuş ve yuvarlak kemerli nişler içerisine alınmıştır.
CİZRE ULUCAMİ
Cizre şehir merkezinde, Dağ Kapı Mahallesinde bulunan yapı, değişik zamanlarda yapılan ilave ve onarımlarla günümüze gelebilmiştir. Yapının üzerindeki 8 adet kitabe bulunmaktadır. Bu kitabelere göre, caminin Musul Atabekleri döneminde M.1155-1160 yıllarında inşa edildiği, 1203 ve 1284 yıllarında ise tamir edildiği anlaşılmaktadır.En son onarım 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce yapılmıştır. Bugün İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesinde bulunan metal kapısı ve bunun üzerindeki ejder figürlü kapı tokmakları yapının özelliğini arttıran unsurların başında gelmektedir.
BÜRÜCEK KÖPRÜSÜ
Kızılsu’nun Dicle’ye bağlandığı noktaya yakın olan köprünün dört ayağı vardır. Bakım ve onarım görmediği için yıkık durumdadır. Onarılması oldukça güçtür.