Şırnak’ta Üretilen Her Kilimin Bir Öyküsü Var

Şırnak’ta, yüzyıllardır devam eden bir el sanatı olan kilim dokuma geleneği yaşatılmaktadır. Peki her kilimin bir ismi olduğunu ve öyküsü olduğunu biliyor musunuz? İşte kilimler ve isimleri.

Kilim, yünden dokunan ve çeşitli motiflerle süslenen bir tür halıdır. Şırnak’ta kilim dokuyan kadınlar, hem kendi evlerinin ihtiyaçlarını karşılamakta hem de yöresel ürünlerin tanıtımı ve pazarlanması için katkıda bulunmaktadır.

Şırnak’ta dokunan kilimler, yöreye özgü desenleri ve renkleriyle dikkat çekmektedir. Kilimlerde kullanılan desenler, yöre halkının dini inancını, yaşantısını, başından geçmiş acı tatlı olayları, doğa ile iç içe yaşantısını, doğanın şekil ve özelliklerini ifade etmektedir. Kilimlerde gerçek yün iplik ve kök boya kullanılmaktadır. Kök boya, bitkilerden elde edilen doğal bir boyadır. Kilimlerde kullanılan beş ana renk kırmızı veya bordo, lacivert, kahverengi, siyah ve beyazdır.

Kilim Şırnak yöresine has desenleri ve dokunuş biçimi ile kendisini kabul ettirmiş bir el sanatıdır. Esas adı Jirki kilimi olup, özellikle Şırnak’ın Beytüşşebap ve Uludere ilçelerinde bayanların kendi evlerinde tezgahlarda dokudukları kilimlerdir. Her desenin ayrı bir öyküsü olan kilimler yüzyıllardan bu yana otantik yapısını muhafaza ederek günümüze kadar gelmiştir. El sanatlarının seçkin örneklerinden olan bu kilimler, aynı zamanda birer kültür hazinesidir.

Kilimlerde gerçek yün iplik ve kök boya kullanılmaktadır. Kökboyası bitkilerden elde edilir. Mahalli adlarıyla “Raye Tırşık” bitkisinden kahverengi,”Rın” kökünden kırmızı, ceviz kabuğundan siyah ve kahverengi,”Giyarenk” kökünden yeşil, sanman ve soğan kabuğundan sarı renk elde edilir. Kırmızı renk için maya olarak sumak, iğer renklerde “lep” kullanılır. Ayrıca siyah rengin mayası için kül, siyah ve sarı renk için tuz gibi bazı maddeler kullanılır. Kök boya kolay kolay renk vermez.

Jirki kilimlerinde kullanılan tüm desenler yöreye özgüdür. Desenler genellikle yöre halkının dini inancını, yaşantısını, başından geçmiş acı tatlı olayları, doğa ile iç içe yaşantısını, doğanın şekil ve özelliklerini ifade etmektedir. Halen günümüzde elliye yakın jirki motifi kilimlerde kullanılmaktadır.

Şırnak’ta dokunan kilimlerde yaklaşık elli adet motif kullanılmaktadır. Bu motiflerden bazıları şunlardır:

Gılagever (Yayla Gülü): Yörede yaylalarda yetişen bir çiçeği simgeler.

Gılagaharik (Küpeli Hül): Küpe takan bir kadının güzelliğini anlatır.

Gılsariye (Sariye Gül): Sariye adlı bir kadının aşkını ifade eder.

Şemarotilik (Temiz Parmak): Temizlik ve dürüstlüğü simgeler.

Urusi (Rus işgalinden esinlenmiştir): Rus işgaline karşı direnişi anlatır.

Bekık (Kurbağa): Bereket ve bolluğu temsil eder.

Lülüper (Dizili Yaprak): Doğanın güzelliğini ve canlılığını yansıtır.

Guyani (Guyan Aşireti Benzetmesi): Yörede yaşayan Guyan aşiretinin özelliklerini anlatır.

Canbezar (Bezanın Canı): Bezan adlı bir kadının sevgisini ifade eder.

Sine (Fars Tarzı): Fars kültüründen etkilenen bir desendir.

Gıpalö Çıldar (Kırk Ağaç Bastonu): Kırk ağacın bir arada olduğu bir yerde yaşamayı simgeler.

Hamaila Zıngıl (Zilli Hamail): Zilli bir kolyeyi andırır.

Emaniya Zengıl (Zilli Emanet): Zilli bir yüzüğü simgeler.

Sıtayık (Çakmak Taşı): Ateşin önemini ve sıcaklığını anlatır.

Lüle (Diziler): Dizili boncukları andırır.

Mala Mirik (Bey Evleri): Zengin ve güzel evleri simgeler.

Yarıyuk (Sevgili): Sevgiliyi bekleyen bir kadının özlemini ifade eder.

Pepkö Guri (Kurt Ayağı): Kurtların gücünü ve cesaretini anlatır.

Styni Raş (Kara Sütun): Kara taştan yapılmış bir sütunu simgeler.

Şımga Bükö (Gelin Ayağı): Gelinin ayak izini simgeler.

Belitanık (Kanarya): Kanarya kuşunun neşesini ve şakımasını anlatır.

Heçık (Çatal Ağaç): Çatal şeklinde dalları olan bir ağacı simgeler.

Kırıkçık (Serseri İnsan): Serseri ve sorumsuz bir insanı anlatır.

Sölik (Saç): Saçın güzelliğini ve bakımını ifade eder.

Steyre (Yıldız): Yıldızların ışıltısını ve yön göstericiliğini anlatır.

Şehık (Tarak): Tarakla saç taramayı simgeler.

Kerbahar (Bahar Merkebi): Baharın gelişini ve canlanmayı simgeler.

Lakıp (Eldiven): Eldiven giymeyi ve ellerin korunmasını anlatır.

Sımker (Kepçecik): Kepçeyle yemek yemeyi simgeler.

Gamezık (Balığı İfade Eder): Balığın lezzetini ve bereketini anlatır.

Kesneker (Kimsenin yapamayacağı kadar zor): Zorlukları aşmayı ve başarıyı simgeler.

Şırnak’ta kilim dokuma sanatı, kültürel bir miras olarak korunmakta ve gelecek nesillere aktarılmaktadır. Kilim dokuyan kadınlar, hem kendi gelirlerine katkıda bulunmakta hem de yöresel ürünlerin tanıtımı ve pazarlanması için önemli bir rol oynamaktadır. Şırnak’ta kilim dokuma sanatı, yöre halkının yaşam tarzını, kültürünü, inancını ve duygularını yansıtan bir sanat dalıdır.