“Beyni Süngere Çeviren” Tehdit: Deli Dana Hastalığı Geri Mi Dönüyor?

Türkiye’de geçtiğimiz günlerde Ankara’da yoğun bakım ünitesinde yatan bir hastada ortaya çıkan deli dana hastalığı şimdi de Bolu’daki bir başka hastada ortaya çıktı. Dünyanın en büyük sığır eti ihracatçısı Brezilya’da ise 2021 yılında iki ayrı yerli et fabrikasında iki "atipik" deli dana hastalığı vakasını doğrulanmıştı.

Türkiye’de halk arasında “deli dana hastalığı” olarak anılan ve bilimsel adıyla Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE) ile insanlarda görülen benzeri Creutzfeldt‑Jakob Hastalığı (CJD) son günlerde artan arama trendleri ile dikkat çekti. Örneğin, bugünlerde Türkiye’de farklı mecralarda “Bolu’da deli dana şüphesi” başlıklı haberler çıkıyor.

Bir habere göre: “Bolu’da tedavi altına alınan bir hastada yapılan beyin-omurilik sıvısı analizinde, hastalığa işaret eden bulgular tespit edildi.”

Hastalığın temel bulaşma yolu enfekte et ürünlerinin tüketimidir; beyin, omurilik, göz ve sinir dokuları bulaş açısından en yüksek risk grubundadır.

Neden yeniden konuşuluyor?

Bu veriler bir alarm mı yoksa sadece dikkat çekici bir arama trendi mi, bunu değerlendirmek önemli.

Hastalığın ne olduğunu hatırlayalım.

BSE, sığırların merkezi sinir sistemini etkileyen ve prion adı verilen anormal proteinlerin birikmesiyle beyin dokusunda süngerimsi değişikliklere yol açan ölümcül bir hastalıktır.

İnsanlarda bu hastalığa benzer biçimde gelişebilen formu CJD’dir; değişik şekilleri vardır (sporadik, genetik, iyatrojenik, varyant).

Bulaşma yolları: Temel olarak enfekte hayvan etlerinin/özellikle sinir sistemi dokularının tüketilmesiyle ilişkilendirilmiştir. Ayrıca tıbbi cihaz kontaminasyonu gibi çok nadir geçiş yolları da vardır.

Semptomlar: Hafıza kaybı, kişilik değişikliği, koordinasyon bozukluğu, görme sorunları, konuşma güçlüğü gibi nörolojik belirtiler. Hayvanlarda ise saldırganlık, dengesizlik, kilo kaybı gibi belirtiler görülebilir.

Tedavisi: Bilinen etkili bir tedavi yoktur; bundan dolayı korunma, önlem alma çok kritik.

Neden şimdi gündemde?

Arama trendlerindeki artış: İnsanlar “deli dana hastalığı nedir”, “belirtileri”, “nasıl bulaşır” gibi terimlerle internet üzerinden bilgi arıyorlar. Bu da halkta bir endişenin yükseldiğini gösteriyor.

Haberler, özellikle Bolu’da şüpheli bir hasta bildirilmiş olması, halk sağlığı açısından dikkat oluşturdu.

Ne yapılmalı?

1. Halkı Bilgilendirme & Farkındalık

Gıda tüketicilerine, özellikle et ve et ürünlerinde hayvanın sinir sistemi dokularının (beyin, omurilik) kesinlikle gıda zincirine girmemesi gerektiği anlatılmalı.

“Riskli dokular” kavramı açıkça açıklanmalı: Beyin, omurilik, göz siniri gibi dokuların tüketimi ciddi risk taşıyabilir.

Hayvan eti alırken güvenilir üretim-denetim zinciri olup olmadığına dikkat edilmeli.

2. Hayvan Sağlığı ve Gıda Güvenliği Denetimleri

Hayvancılık üretiminde yemlerin hayvan-hayvan kaynaklı içerik barındırmaması gerekiyor (çünkü BSE etkeni hayvan kaynaklı yemlerle yayılabiliyor).

Sığır çiftliklerinde ve mezbahalarda BSE şüpheli vaka ve belirtilere yönelik aktif izleme programları oluşturulmalı. Türkiye’de geçmişte yapılmış bir inceleme de var.

Gıda işleme aşamasında riskli dokuların (özellikle merkezî sinir sistemine ait) ayıklanması ve gıda zincirine dahil edilmemesi şart.

3. Sağlık Sistemi Hazırlığı

Nörolojik anlamda hızla ilerleyen vakalar için Gözlem- İzleme mekanizmaları kurulmalı – hangi vakalar şüpheli kabul edilecek? Hangi testler yapılmalı? Örneğin beyin omurilik sıvısı analizleri gibi.

Tıbbi cihazların sterilizasyonu, özellikle cerrahi beyin/omurilik işlemleri sonrası kontaminasyon riski değerlendirmesi yapılmalı.

4. Medikal & Klinik Araştırma Desteklenmeli

Prion hastalıkları için henüz kesin bir tedavi yok. Bu alanda araştırmalar sürdürülmeli. Örneğin belirli monoklonal antikorlarla deneysel çalışmalar yapılmış durumda.

Tanı yöntemleri geliştirilmeli, erken teşhis için biyobelirteçler, görüntüleme yöntemleri üzerine odaklanılmalı.

5. Kamu & İş Birliği Politikaları

Tarım, veterinerlik ve sağlık bakanlıkları arasında koordinasyon güçlendirilmeli: Hayvan sağlık, gıda denetimi, insan sağlığı izleme sistemleri birbiriyle bağlantılı çalışmalı.

Uluslararası kuruluşların (örneğin Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü – WOAH) risk sınıflandırmaları ve önerileri takip edilmeli. Türkiye’nin et ithalat/ihraç koşulları bu sınıflandırmalarla uyumlu olmalı.

Hastalığın tedavisi bulunmaması nedeniyle önleme ve güvenlik esaslı yaklaşımlar öncelikli olmalı. Gıda zinciri güvenliği, halkın doğru bilinçlenmesi ve güçlü sağlık-tarım işbirliği bu konuda en önemli savunma hattımızdır.